Người quốc tế ngắm đồng hồ đeo tay Liên Xô tại chợ trời ở thành phố Kaliningrad ( LB Nga ) .Mikhalych, một người chuyên đồ vật thời cổ xưa ở chợ đồ cũ tại tỉnh Saratov ( phía nam nước Nga ) đang bán đi mọi thứ mà ông phải thao tác cật lực mới mua được trong những năm tháng công nhân. Cả đời sưu tầm, đến thập niên thứ bảy, ông quyết định hành động bán hết chúng đi, do không hề sống bằng đồng lương hưu rất ít .
Chợ bán đủ thứ
Cứ cuối tuần, ông Mikhalych lại có mặt ở chợ từ sớm, mang theo những đồ vật từng là niềm tự hào của mình. Bày lên bàn, ông tiếc về những lúc hoan hỉ khi có được chúng, nhưng cũng thầm gật đầu, rằng con người ta “có lúc lượm đá, nhưng có lúc phải ném chúng đi”.
Có bộ sưu tập đến 28 chiếc samovar ( ấm nước ) cổ, ông Mikhalych đã bán dần để giàn trải đời sống tuổi già. Ông còn ba chiếc đắt tiền nên kén người mua. Ở chợ đồ cũ ( hay chợ trời ), ngoài đồ đắt tiền có giá trị về thời hạn, người ta còn bán nhan nhản những thứ li ti, như cúc áo, chai rượu rỗng, ốc vít, thậm chí còn là một nửa đôi giày .
Nhưng đôi lúc việc bán được hay không lại không phải là tổng thể. Những người như ông Mikhalych đến chợ trời để gặp gỡ bạn hữu đồng niên, tán đủ thứ chuyện trên trời dưới biển .
Chợ trời bán nhiều đồ đắt tiền, có tính thẩm mỹ và giá trị lịch sử cao.
“ Ở mọi thành phố, mọi thời đại đều có những khu chợ trời. Chúng đã, đang và sẽ mãi sống sót. Thật khó làm gì mà không có chúng. Các bà cụ mang những loại vải vụn đến đây, giá chỉ từng đồng, nhưng vẫn có người mua ”, ông Mikhalych cho biết .
Cũng như ông Mikhalych, ông Vladimir cứ chờ đến cuối tuần để ra chợ gặp gỡ bạn hữu, trò chuyện thân thương, dù chỉ mang bán một hộp cúc áo và ít đồ chơi trẻ nhỏ. Tiền được bao nhiêu, ông mong đủ mua cho đứa cháu thanh socola cuối ngày .
Ở những khu chợ trời ở miền quê nước Nga, phần đông họ bán những thứ rẻ tiền, tuy nhiên đôi lúc ở một góc nào đó, vẫn có những người bày bán những thứ đồ vật thời cổ xưa, như : Đồng hồ, tranh vẽ, trang sức đẹp có niên đại hơn cả trăm năm, với giá “ vô cùng ” .
Còn tại Hà Nội Thủ Đô Moscow, không khó để tìm ra những quầy bán hàng đồ vật thời cổ xưa đắt tiền. Người quốc tế ở Nga vẫn có nụ cười đi chợ trời hằng tuần, vừa trông ngó, vừa kỳ vọng kiếm cho mình những loại sản phẩm giá trị mang hoài niệm Liên Xô .
“Bảo tàng ngoài trời”
Nhà xã hội học Oleg Pachenkov và nhà nhân chủng học xã hội Lilia Voronkova đã điều tra và nghiên cứu những khu chợ trời từ đầu những năm 2000. Sau nhiều năm tìm hiểu và khám phá, họ có câu vấn đáp cho việc gọi chợ trời là kho lưu trữ bảo tàng, hay là nguồn thu nhập của “ người nghèo mới ” .
Năm 2003, nhân kỷ niệm 300 năm thành lập Saint Petersburg, giới chức thành phố quyết định “dọn dẹp” các khu chợ trời. Trong đó, họ cho đóng cửa khu chợ từng được gọi với cái tên “cánh đồng của những kẻ ngốc”, gần quảng trường Sennaya. Lý do là, những khu chợ kiểu này làm mất lòng du khách.
Chợ đồ cũ bán đủ thứ.
Song, nhiều người lại lấy làm tiếc vì quyết định hành động của thành phố. Vào thời gian đó, những nhà nghiên cứu đã quan sát những khu chợ trời ở châu Âu và thấy rằng, chợ không chỉ là một phần quan trọng trong đời sống của người dân vào dịp cuối tuần, mà còn là điểm lôi cuốn hành khách. Thậm chí, nhiều khu chợ trời đã được nhắc đến trong sách hướng dẫn du lịch .
Theo những nhà nghiên cứu, không nên coi chợ trời như một “ hiện tượng kỳ lạ kinh tế tài chính ”, và từ “ chợ ” có vẻ như còn gây hiểu nhầm. Về điều này, họ nhấn mạnh vấn đề, chợ trời là “ câu lạc bộ sở trường thích nghi ” của những đối tượng người dùng khác nhau. Thí dụ, là nơi giao lưu của những người mê đồ cũ, đồ vật thời cổ xưa, đồ lưu niệm ; hay những người sưu tập tem, tượng cổ, đồ Liên Xô …
Chợ còn là nơi gặp gỡ của những người nghỉ hưu, khi họ thường gặp yếu tố với người thân trong gia đình không cùng độ tuổi. Ở chợ trời, họ thấy mình tự do giữa những người bạn, nói cùng một ngôn từ, nghe cùng một loại nhạc, đeo cùng một loại đồng hồ đeo tay …
Cũng theo những nhà nghiên cứu, chợ trời là “ kho lưu trữ bảo tàng của tuổi thơ ”, kho lưu trữ bảo tàng đời sống hằng ngày và mau đưa bạn trở lại quá khứ. Nhiều người đến chợ vì điều này .
Người dân hoàn toàn có thể tản bộ dọc chợ như thể đang chiêm ngưỡng và thưởng thức triển lãm. Nhưng điều đặc biệt quan trọng là chợ đồ cũ giống như một kho lưu trữ bảo tàng … chệch chuẩn, nơi mà những hiện vật được bày đặt lô xô, chẳng giống như trong kho lưu trữ bảo tàng. Ở chợ trời, khách không hề biết điều giật mình gì đang chờ đón mình. Nên là, mọi người tìm đến những điều giật mình, để tự thức tỉnh những kỷ niệm trong quá khứ. Do vậy, chợ không còn là chợ đơn thuần .
Chợ trời còn là nơi đặc quánh sự tương tác. Không như đến siêu thị nhà hàng, nơi máy tính tiền và thẻ ngân hàng nhà nước giúp bạn mua mọi thứ mà không cần hỏi han, chợ trời là chỗ để buôn chuyện, để lắng nghe người khác thuyết trình một món đồ, hay cũng là chỗ để biểu lộ bản thân về những hiểu biết quá khứ .
Chợ trời ở Nga bán đủ thứ, từ những vật dụng nhỏ nhất trong nhà.
Có một số thành kiến về những người bán hàng trong chợ. Những người làm nghiên cứu và điều tra về chợ trời đã trò chuyện cùng người dân thành phố không lui đến những khu chợ kiểu này. Khi đi ngang qua, họ thường nghĩ rằng chợ trời tập trung chuyên sâu nhiều “ người khả nghi ” và bán những thứ lôi ra từ thùng rác. Nhưng thực sự không trọn vẹn vậy .
Đúng là có những người say mèm và nghèo khổ, họ nhặt nhạnh những thứ người khác vứt đi để bán lại. Nhưng các nhà điều tra xã hội cho rằng, từ đầu những năm 2000, các đối tượng này chỉ chiếm không quá 10% trong chợ. Đến bây giờ, con số đó đã ít hơn nhiều.
Nhiều người kinh doanh trong chợ là một kiểu người khác, nhiều lúc được gọi là “ người nghèo mới ” trong những cuộc tranh luận mang tính học thuật. Thông thường, đó là những người đã về hưu, mà trước đó, từ thời Liên Xô, họ thuộc những tầng lớp trung lưu, có trình độ học vấn cao, và cả đời đã làm bác sĩ, kỹ sư hay giáo viên … Những người này, theo những nhà nghiên cứu, ở góc nhìn nào đó, đã trở thành nạn nhân của quy trình quy đổi sang nền kinh tế thị trường. Họ không có tiền tiết kiệm ngân sách và chi phí và buộc phải sống bằng khoản lương hưu rất ít .
Về tương lai của chợ trời, hoàn toàn có thể từ từ những người cất giữ đồ vật hàng chục năm trong tủ sẽ không còn nữa, nhưng bản thân chợ trời sẽ không biến mất, vì người ta luôn có nhu yếu hoài cổ, và cần mua sản phẩm & hàng hóa với giá rẻ hơn .
Hoài niệm sẽ còn đó, nhưng là hoài niệm của một thế hệ khác. Nên, chợ trời có vẻ như vẫn còn đó, nhưng là chợ trời của những thế hệ khác .
