Với việc tham gia tích cực vào các Hiệp định thương mại (FTA), Việt Nam đã, đang khẳng định quyết tâm mạnh mẽ nâng cao vị thế, hội nhập sâu rộng với các nền kinh tế trên thế giới, nhất là nâng cao giá trị thương mại nhờ những ưu đãi được hưởng lợi từ các FTA đã ký. Trong đó, việc chứng minh được xuất xứ hàng hóa thông qua việc được chấp nhận Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa được coi là điều kiện tiên quyết đối với các doanh nghiệp xuất khẩu, qua đó cũng tạo động lực để doanh nghiệp nỗ lực tăng cường tỷ lệ nội địa hóa nhằm nâng cao giá trị thương mại quốc tế.
Kể từ sau khi Nước Ta chính thức gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới ( WTO ), tính đến ngày 02/5/2021, Nước Ta đã tham gia toàn bộ 17 FTA cả song phương và đa phương với những đối tác chiến lược trên quốc tế như : ASEAN, Nhật Bản, Nước Hàn, Liên minh châu Âu ( EU ), Chi lê, Vương quốc Anh … Trong đó có 14 FTA đã có hiệu lực thực thi hiện hành, 1 FTA sắp có hiệu lực hiện hành ( Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực – RCEP, FTA có quy mô và thị trường lớn nhất quốc tế ) và 2 FTA đang trong quy trình đàm phán. Đối với những FTA, việc chứng tỏ xuất xứ sản phẩm & hàng hóa ngày càng được doanh nghiệp Nước Ta chăm sóc và Giấy chứng nhận xuất xứ sản phẩm & hàng hóa ( C / O ) giữ vai trò như chiếc “ chìa khóa vàng ” giúp doanh nghiệp lan rộng ra cánh cửa xuất khẩu .
C / O ( Certificate of Origin ) là giấy chứng nhận xuất xứ sản phẩm & hàng hóa được cấp bởi cơ quan có thẩm quyền của nước xuất khẩu dành cho sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu được sản xuất tại nước đó. Các C / O phải tuân thủ lao lý của cả nước xuất và nhập khẩu về quy tắc xuất xứ nhằm mục đích chứng tỏ sản phẩm & hàng hóa có xuất xứ rõ ràng, hợp pháp về thuế quan và những lao lý khác của pháp lý về xuất nhập khẩu của cả 2 bên đối tác chiến lược, đặc biệt quan trọng là giúp sản phẩm & hàng hóa tận dụng được những khuyễn mãi thêm về thuế quan theo những thỏa thuận hợp tác thương mại trong FTA mà 2 nước cùng ký kết. Mức chênh lệch khuyễn mãi thêm thuế quan từ vài % đến vài chục %, thậm chí còn 100 % sẽ là một số lượng có giá trị không hề nhỏ mà những doanh nghiệp muốn tận dụng .
Theo đánh giá và nhận định của Bộ Công Thương, số lượng hồ sơ ý kiến đề nghị cấp Chứng nhận C / O khuyễn mãi thêm tăng đều sau mỗi năm. Năm 2020, những cơ quan, tổ chức triển khai được chuyển nhượng ủy quyền đã cấp gần 1 triệu bộ giấy chứng nhận xuất xứ sản phẩm & hàng hóa tặng thêm cho sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu sang những thị trường có FTA với trị giá 52,8 tỷ USD, tăng khoảng chừng 6 % về trị giá và 9 % về số lượng bộ C / O so với năm 2019. Nếu so sánh với tổng kim ngạch xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa sang những thị trường có FTA, tỷ suất sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu có sử dụng C / O khuyến mại đạt khoảng chừng 33,1 %. Con số 33,1 % kim ngạch sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu của Nước Ta sử dụng C / O không có nghĩa là gần 67 % còn lại phải chịu thuế cao. Nguyên nhân là do những doanh nghiệp không đề xuất cấp tặng thêm khi xuất khẩu bởi thuế nhập khẩu hiện đang được hưởng khuyến mại MFN ( quy định tối huệ quốc ) tại 1 số ít thị trường đã là 0-2 % hoặc tương tự mức thuế suất tặng thêm đặc biệt quan trọng theo FTA nên không tạo sự độc lạ đáng kể .
Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Hàn Quốc (VKFTA), Hiệp định Thương mại tự do ASEAN – Hàn Quốc (AKFTA), Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện ASEAN – Nhật Bản (AJCEP), Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN – Trung Quốc (ACFTA)… là những FTA có tỷ lệ doanh nghiệp sử dụng quy tắc xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế quan khá cao. Vì vậy, đây cũng là những thị trường có tỷ lệ hàng hóa sử dụng C/O để hưởng ưu đãi cao nhất. Điển hình là hàng hóa xuất khẩu sang Hàn Quốc có tỷ lệ sử dụng C/O chiếm 52,01% kim ngạch, hàng hóa sử dụng C/O xuất khẩu sang Nhật Bản chiếm 38,35% và Trung Quốc là 31,6%. Những mặt hàng có thế mạnh xuất khẩu với kim ngạch mang tính chiếm lược của Việt Nam cũng chính là những ngành có tỷ lệ tận dụng C/O cao như: Hàng dệt may khoảng 58%, gỗ và sản phẩm gỗ 32%, thủy sản 68%…
Đối với những mẫu C / O, C / O mẫu E trong khuôn khổ hiệp định ACFTA đứng đầu về trị giá với hơn 15,5 tỷ USD, bằng khoảng chừng 31,7 % tổng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc năm 2020. Điều này cũng khá dễ hiểu khi Trung Quốc là thị trường đông dân nhất quốc tế và cũng là đối tác chiến lược thương mại lớn nhất có FTA với Nước Ta. Đứng thứ 2 về giá trị khuyễn mãi thêm là C / O mẫu D với trị giá đạt 8,98 tỷ USD, bằng 39 % tổng kim ngạch xuất khẩu sang những nước ASEAN. Thứ ba là tổng trị giá C / O mẫu AJ ( ASEAN – Nhật Bản ) được cấp đạt 5,8 tỷ USD, bằng khoảng chừng 30,7 % tổng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản. C / O mẫu VJ ( Nước Ta – Nhật Bản ) có trị giá khoảng chừng 1,52 tỷ USD, chiếm tỷ suất gần 8 % trong tổng kim ngạch xuất khẩu sang Nhật Bản. Hai mẫu C / O trong khuôn khổ những FTA ký với Nước Hàn là C / O mẫu VK ( Nước Ta – Nước Hàn ) và C / O mẫu AK ( ASEAN – Nước Hàn ) đều có trị giá khá cao, lần lượt đạt 5,08 tỷ USD và 4,87 tỷ USD, chiếm tỷ suất 26,6 % và 25,5 % tổng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường Nước Hàn .
Riêng so với C / O mẫu D cấp cho sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu theo Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN ( ATIGA ) có tổng trị giá đạt 8,97 tỷ USD, tỷ suất sử dụng tặng thêm mẫu D trong năm 2020 của Hiệp định này là 38,8 %. Bộ Công thương cũng ghi nhận từ năm năm ngoái đến nay, tỷ suất sản phẩm & hàng hóa sử dụng khuyến mại từ C / O mẫu này đã đạt mức bão hòa và không có nhiều dịch chuyển qua những năm. Lý giải nguyên nhân, Bộ cho rằng những nhóm hàng xuất khẩu nòng cốt của Nước Ta như nông sản, thủy hải sản, gỗ và sản phảm gỗ đều đã đạt ngưỡng tỷ suất sử dụng cao ( trên 60 % ). Thêm vào đó, mức thuế MFN nhập khẩu của một số ít nước ASEAN như Malaysia, Nước Singapore, Indonesia đều bằng 0 % cũng làm giảm tỷ suất sử dụng C / O khi xuất khẩu sang thị trường này .
Một trong những FTA đáng quan tâm lúc bấy giờ là Hiệp định Đối tác tổng lực và văn minh xuyên Thái Bình Dương ( CPTPP ) với nhiều kỳ vọng, nhưng lại có kim ngạch sản phẩm & hàng hóa được cấp C / O trong năm 2020 chỉ đạt 1,37 tỷ USD, bằng 4,02 % tổng kim ngạch sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu sang 6 nước thành viên đã phê chuẩn Hiệp định. Nguyên nhân được cho là do hầu hết những nước đối tác chiến lược đã có FTA với Nước Ta có quy tắc xuất xứ “ dễ thở ” hơn và nhất là mức thuế xuất khuyến mại hơn so với CPTPP trong những năm đầu Hiệp định này mới có hiệu lực thực thi hiện hành. Chỉ có Mexico và Canada là hai vương quốc tiên phong có FTA với Nước Ta ghi nhận kim ngạch sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu được cấp C / O ở mức khá cao so với những thị trường còn lại với lần lượt 867,3 triệu USD và 402 triệu USD, tương tự tỷ suất 27,45 % và 9,2 % tổng kim ngạch sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu sang 2 thị trường này .
Với Hiệp định thương mại Nước Ta – EU ( EVFTA ), trong vòng một tháng, kể từ ngày 01/8/2020 đến hết 31/8/2020, những tổ chức triển khai được chuyển nhượng ủy quyền đã cấp trên 7.200 bộ C / O mẫu EUR. 1 với kim ngạch 277 triệu USD đi 28 nước EU. Trong 5 tháng cuối năm 2020, tổng trị giá C / O mẫu EUR. 1 cấp cho sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu đi 27 nước EU và Anh đã đạt 2,66 tỷ USD, bằng khoảng chừng 14,83 % tổng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này. Các loại sản phẩm đã được cấp C / O mẫu EUR. 1 đa phần là giày dép, thủy hải sản, nhựa và những loại sản phẩm nhựa, cafe, hàng dệt may, túi xách, va li, rau quả, loại sản phẩm mây, tre, đan … Dự kiến, tỷ suất sử dụng khuyễn mãi thêm từ C / O trong tổng kim ngạch xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa Nước Ta sang EU hoàn toàn có thể tăng cao hơn nữa trong thời hạn tới .
Thực tế cho thấy, doanh nghiệp lúc bấy giờ rất nhạy bén và nỗ lực triển khai những nhu yếu theo cam kết trong FTA, nhất là những cam kết về nguồn gốc xuất xứ sản phẩm & hàng hóa để tận dụng những khuyến mại về thuế quan. Để được cấp C / O, doanh nghiệp cần thực thi thủ tục xin cấp 8 bước từ khâu nộp hồ sơ cấp giấy chứng nhận xuất xứ của doanh nghiệp ( so với doanh nghiệp đã ĐK hồ sơ thương nhân cho tổ chức triển khai cấp C / O ) đến khi được nhận tác dụng giải quyết và xử lý hồ sơ trên mạng lưới hệ thống. Tuy nhiên, những yếu tố tương quan đến xin cấp Giấy chứng nhận xuất xứ sản phẩm & hàng hóa C / O cũng lại chính là một trong những mối quan ngại lớn so với doanh nghiệp khi bước chân vào những FTA. Thậm chí trên 1 số ít forum, doanh nghiệp còn ví sự lo ngại trong xin cấp phép C / O với doanh nghiệp không khác gì nỗi lo “ con ốm ”. Những yếu tố này thường đến từ những thủ tục xoay quanh quy trình đề xuất cấp phép, chỉ khi cầm được chứng nhận trên tay doanh nghiệp mới hoàn toàn có thể thở phào nhẹ nhõm và những yếu tố hoàn toàn có thể đến từ cả 2 phía là đơn vị chức năng xin cấp phép và đơn vị chức năng cấp phép .
Khó khăn doanh nghiệp gặp phải thường là yếu tố thời hạn cấp phép C / O nhiều khi lê dài, hoàn toàn có thể gây ảnh hưởng tác động đến chất lượng và quá trình giao hàng của doanh nghiệp cho đối tác chiến lược. Nhiều doanh nghiệp chưa tích góp được kinh nghiệm tay nghề, chưa nắm được tính năng và ý nghĩa của C / O, không nắm được rõ sản phẩm & hàng hóa của mình đã đủ tiêu chuẩn xin cấp form C / O hay chưa nên không nắm được khuyến mại thuế quan mà nước nhập khẩu dành cho, từ đó đàm phán hay chào giá với người mua không đạt được mức giá cạnh tranh đối đầu .
Đối với cơ quan quản lý và cấp phép, tình trạng gian lận thương mại, gian lận xuất xứ ngày càng gia tăng với nhiểu phương pháp tinh vi cũng ít nhiều gây khó khăn trong quá trình duyệt cấp C/O cho doanh nghiệp. Đáng quan ngại hơn nữa là đã xuất hiện tình trạng doanh nghiệp nước ngoài làm giả hồ sơ C/O xuất khẩu sang thị trường có quan hệ FTA với Việt Nam. Những hình thức gian lận này không chỉ gây khó khăn cho công tác kiểm duyệt mà còn ảnh hưởng đến môi trường thương mại, đến thương hiệu và uy tín của hàng hóa xuất xứ Việt Nam và doanh nghiệp xuất khẩu.
Hiện nay, Nước Ta đang tham gia vận dụng chính sách tự chứng nhận xuất xứ trong 3 Hiệp định thương mại tự do là ATIGA, CPTPP và EVFTA. Theo đó, nghĩa vụ và trách nhiệm chứng nhận nguồn gốc của sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu của Nước Ta sang những nước đối tác chiến lược thuộc những FTA này sẽ chuyển từ những cơ quan chuyên trách sang doanh nghiệp hoặc nhà nhập khẩu. Doanh nghiệp sẽ tự thực thi những thủ tục và cung ứng điều kiện kèm theo để công bố sản phẩm & hàng hóa phân phối những tiêu chuẩn về nguồn gốc xuất xứ và tự chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về tính đúng mực của những công bố đó. Cơ chế này được cho là sẽ tạo thuận tiện cho doanh nghiệp dữ thế chủ động được thời hạn và tiến trình triển khai xong chứng từ thương mại nhưng cũng tiềm ẩn nhiều mỗi lo lắng về thực trạng gian lận, trá hình xuất xứ hơn so với chính sách cấp C / O truyền thống cuội nguồn. Trong khi đó, sự Open của Chứng nhận xuất xứ điện tử ( e-C / O ) trong thời hạn gần đây đã bộc lộ được điểm ưu việt về rút ngắn thời hạn cấp phép và làm giảm rủi ro tiềm ẩn trá hình chứng nhận một cách hiệu suất cao. Tuy nhiên, chứng nhận xuất xứ điện tử chỉ được vận dụng với những mẫu sản phẩm xuất khẩu không được hưởng khuyến mại thuế quan và chỉ mới vận dụng cho một số ít thủ tục với ASEAN nên chưa tương hỗ được nhiều cho cơ quan cấp phép cũng như doanh nghiệp .
Để khắc phục những sống sót hạn chế trong việc xin và cấp Giấy chứng nhận xuất xứ sản phẩm & hàng hóa C / O, doanh nghiệp cần phối hợp với cơ quan quản trị và cấp phép để cùng tìm ra và xử lý yếu tố. Đặc biệt cần tráng lệ xem xét lại những văn bản pháp luật pháp lý, tìm ra những điểm bất hài hòa và hợp lý ; tăng cường quản trị trong nước để ngăn ngừa gian lận thương mại, xuất xứ sản phẩm & hàng hóa ; đồng thời huấn luyện và đào tạo, nâng cao năng lượng cho những cán bộ triển khai những việc làm tương quan đến xuất nhập khẩu, kiểm duyệt và cấp C / O. Các cơ quan có thẩm quyền cần phối hợp, link ngặt nghèo, liên kết mạng lưới hệ thống trao đổi thông tin dữ liệu giữa Bộ Công thương, VCCI, Hải quan qua Cổng thông tin điện tử vương quốc, khuyến khích những hiệp hội phát hiện và tố giác vi phạm. Song song với đó, doanh nghiệp cần nâng cao năng lượng đáp ứng nguồn nguyên vật liệu nội khối, tráng lệ thực thi và chuẩn bị sẵn sàng vừa đủ những nhu yếu bắt buộc cung ứng những cam kết thương mại trong FTA để đẩy nhanh quy trình duyệt cấp C / O. / .
Duy Hưng
